In oktober 2024 ontving De Sperwer het certificaat ‘SMOG-vriendelijke leer- en leefomgeving’. Maar wat is SMOG precies? Hoe ‘leeft’ het in De Sperwer? En waarom ontving De Sperwer het certificaat?
‘SMOG’ staat voor ‘Spreken Met Ondersteuning van Gebaren.’ Het ontstond in de jaren ’80 van de vorige eeuw, in de schoot van onze ONL-partner Emiliani. Men wilde een cliënt, die zich verbaal niet kon uitdrukken en daar zichtbaar onder leed, een alternatieve manier aanreiken om zich uit te drukken.
In De Sperwer gebruiken we SMOG al heel lang. Medewerkers die van de Broederschool komen, beheersen het vaak al erg goed. Begeleiders Sophie, Franky en Jo hebben er bovendien cursussen over gevolgd en zorgen er ook voor dat de kennis van SMOG levend wordt gehouden binnen De Sperwer.
Oefenen maar
‘Op elke medewerkersvergadering oefenen we vijf woorden in,’ zegt begeleidster Jo, die afgelopen najaar nog een vervolgcursus volgde. ‘Dat gaat altijd gepaard met een filmpje, dat met hulp van medewerkers wordt gemaakt. Bovendien hangen we ter ondersteuning affiches op met de officiële lijntekeningen, in de ontspanningsruimte en soms ook in een atelier, als de woorden er specifiek verband mee houden.’
Op welke vijf woorden de keuze valt, verschilt van week tot week. ‘De ene keer horen de vijf woorden bij een thema, zoals Sinterklaas of nieuwjaar. De andere keer kiezen we ze gewoon op alfabetische volgorde uit het boek,’ zegt Jo. ‘Het boek’, dat is het basispakket van SMOG-woorden en bestaat uit exact 500 woorden.
Laagdrempelig
‘SMOG wordt bewust klein gehouden,’ legt Jo uit, ‘zodat het toegankelijk en laagdrempelig blijft. Die 500 woorden zijn conceptwoorden. Zo is het gebaar voor ‘huis’, ‘hok’ en ‘kasteel’ driemaal hetzelfde. Het onderscheid maak je dan door iets toe te voegen in je mimiek of lichaamstaal. Als je bijvoorbeeld ‘kasteel’ bedoelt, dan maak je het gebaar heel groot. Bedoel je iets vrolijks, dan kan je erbij lachen. Lichaamshouding en mimiek maken deel uit van SMOG.’
SMOG evolueert ook doorheen de tijd. Als er één woord uitgaat, komt er ook een nieuw in de plaats. ‘Dat zie je gebeuren met woorden over technologie, die opkomen ten koste van woorden uit de religieuze sfeer bijvoorbeeld,’ zegt Jo. ‘Als gebruiker kan je ook woorden aanvragen, en als een bepaald woord veel gevraagd wordt, zoekt men er een gebaar voor dat dan in de uitbreiding terechtkomt.’
Een trapje hoger
Uitbreiding? ‘Ja, naast het basispakket van 500 woorden bestaat er nog een reeks van een driehonderdtal extra woorden. Dat zijn vaak iets moeilijkere woorden. Zo bestaat er in het basispakket een woord voor ‘kip’ dat je, onder de noemer ‘pluimvee’, ook zou kunnen gebruiken voor ‘kalkoen’. Maar op onze boerderij is het onderscheid tussen beide wel degelijk belangrijk. Het specifieke gebaar voor ‘kalkoen’ vind je terug in de uitbreidingen.’
In De Sperwer beperken we ons tot het inoefenen van een 400-tal woorden uit het basispakket, de woorden die voor de werking het belangrijkste zijn. Het is duidelijk dat dat zijn doel niet mist. ‘Alleen al in gebouw 54 zijn er zeven medewerkers die regelmatig SMOG gebruiken om te communiceren: medewerkers die zich verbaal niet goed kunnen uitdrukken, maar bijvoorbeeld ook mensen die minder goed of niet horen.’
Het gebruik van SMOG zorgt dus voor verbinding. Daar raakte Jo nog eens dubbel en dik van overtuigd toen ze een medewerkster die niet bij haar in het atelier komt, aansprak: ‘Voordien communiceerde zij elden tot nooit met mij, maar sinds ik haar aansprak in SMOG, gebeurt dat wel regelmatig.’
SMOG-vriendelijke leer- en leefomgeving
Om het certificaat van ‘SMOG-vriendelijke leer- en leefomgeving’ te ontvangen, moet je als organisatie aan aan aantal criteria voldoen. ‘Dat moet je zelf aantonen,’ zegt orthopedagoog Charlotte, die de aanvraag indiende. ‘Ik schatte in dat wij aan de zes criteria voldeden, en men is daarin gevolgd.’
‘Zo is het van belang dat niet alleen de personen die zelf baat hebben bij SMOG de taal inoefenen, maar ook hun collega’s en begeleiders. Die laatste oefenen mee tijdens de medewerkersvergadering, maar ik geef nieuwe mensen uit andere teams, zoals de logistieke ploeg, in principe ook altijd een kleine basis SMOG mee. Wij vinden het belangrijk dat iedereen elkaar kan verstaan, dus leren we het allemaal.’